De eigen beeldtaal van Ferenc Gögös
Ferenc Gögös gebruikte in zijn schilderijen en houtsneden vaak een combinatie van terugkerende grafische symbolen of karakters, een soort vaste hiërogliefen bijna, en Hongaarse teksten die het geheel een mysterieus aura verschaffen. Ferenc Gögös was een van oorsprong Hongaarse kunstenaar die ten tijde van de inval door Rusland zijn thuisland verliet om in Arnhem opgeleid te worden tot kunstenaar. De rest van zijn leven bleef hij in de omgeving van Arnhem wonen en werd zelf een beroemd kunstenaar. Hij heeft verschillende soorten werk gemaakt waaronder maatschappij kritisch werk in de tijdgeest van de jaren zestig en zeventig. In een ander gedeelte van zijn werk spreekt een zekere weemoed naar Hongarije. Er zijn bijvoorbeeld elementen van volkskunst in aan te treffen en citaten van beroemde Hongaarse dichters. Ander werk van hem lijkt bijna volkskunst van Afrikaanse oorsprong. Toch lijkt er een gemeenschappelijke noemer onder veel van zijn werken te liggen: het terugkerende gebruik van steeds dezelfde symbolen. Daarnaast het soms bijna vervreemdende gebruik van de Hongaarse taal.
Hongaars: een mysterieuze taal
Het Hongaars is de grootste van de Finoegrische talen en dus nauw verwant met het Fins. Rond deze beide polen van het taalgebied liggen kleinere taalenclaves zoals Estland die behoren tot dezelfde taalfamilie. Deze twee verwante taaldomeinen (de groep rond Finland en die rond Hongarije) werden ten tijde van de volksverhuizingen gescheiden van elkaar door de westwaarts trekkende Saksen en andere volkeren die mede de basis van de West-Europese talen legden. Hierdoor is de betekenis van de meeste Hongaarse woorden West-Europeanen meestal niet meteen duidelijk. En dat is leuk want het geeft de doeken en houtsneden van Gögös meteen iets magisch.
Betekenis in het werk van Gögös “ontrafeld”
Gögös moet zich hier bewust van zijn geweest, wat hem er toe heeft bewogen om voor een publiek wat interesse heeft in het ontrafelen van de betekenissen in zijn werk, een soort sleutels te vervaardigen in de vorm van tabellen met terugkerende symbolen en woorden in het Hongaars die corresponderen met elkaar. Een soort steen van Rosetta, of Diskos van Phaistos voor wie in zijn werk is geïnteresseerd. Het enige wat ons raadselende aanschouwers dan nog rest is de doorvertaling naar een westerse taal om tot een vorm van begrip te komen van de betekenissen in het werk van de meester. Uiteraard is dit niet genoeg. Maar wel een erg leuke introductie in het “geheimschrift” van Ferenc Gögös.
Steen van Rosetta
Voorbeelden van deze tabellen met corresponderende symbolen of karakters en Hongaarse woorden:
In een bijzondere tijdschrift uitgave “GBK12” bedoeld voor een publiek van medekunstenaars uit de jaren zeventig dat hij als gast-redacteur geheel mocht vormgeven, verschaft Gögös ons zo’n steen van Rosetta. Verspreid over meerdere pagina’s laat hij rij na rij van karakters vergezellen door de corresponderende Hongaarse term. Een behulpzame lezer en goede vriend van Gögös heeft voorzichtig met potlood in de marges het Nederlands ernaast geschreven.
In een aantal van zijn kunstwerken zie je heel duidelijk exact deze karakters of symbolen weer terugkomen. Dat maakt het extra leuk natuurlijk. Om deze reden hebben we de bijzondere uitgave van het tijdschrift dat verder een essay over Gögös bevat en een groot aantal illustraties van zijn hand en gebonden is in een mooie zeefdruk nu beschikbaar gesteld in de online galerie. Alleen voor de echte liefhebber natuurlijk.
Voorbeelden inhoud van het tijdschrift GBK12
De hoofdredacteur van het blad GBK12 wijdt een lang essay aan de bijzondere rol die migranten spelen in de internationale avant garde van kunstenaars die als ‘vertical invader’, een soort neerdalende marsmannetjes de (Europese hoofd)steden bezetten. Tweetaligheid en migratie leiden vaak tot een zekere gespletenheid. De oude taal slijt en de nieuwe is nooit vervolmaakt. De taal van het beeld is daarbij een derde factor die eerder bevrijdend werkt. Ook Ferenc Gögös moet die gespletenheid ervaren hebben maar heeft hem omgezet in brandstof voor zijn kunst.
Bekijk meer van het tijdschrift GBK12 in de galerie ->
Meer over Ferenc “Ferry” Gögös in deze terugblik op zijn tijd aan de academie Arnhem ->